یادداشت:

آشنایی با مسئولیت عاقله در پرداخت دیه

به موجب قانون مجازات اسلامی جنایات ارتکابی از سوی غیربالغ و مجنون و شخصی که در خواب و بیهوشی مرتکب جنایتی شود، خطای محض محسوب می شود. در جنایت خطای محض اعم از قتل یا ضرب و جرح، قصاص امکان ندارد و صرفا می توان حکم‌ به پرداخت دیه داد.

در صورتی که میزان دیه جراحات وارده کمتر از موضحه(پنج صدم دیه کامل معادل ۶۰ میلیون تومان) باشد، خود مرتکب( اعم از طفل یا مجنون یا دیگر اشخاص مشمول) مسئول پرداخت دیه اند اما در صورتی که دیه جراحات وارده موضحه و بالاتر باشد، عاقله مکلف به پرداخت دیه است.

البته در صورتی عاقله مسئولیت دارد که جنایت ارتکابی با شهادت شهود، قسامه(قسم‌خوردن) یا علم قاضی ثابت شود. لذا در صورتی که خود مرتکب اقرار به ارتکاب جرم کند و یا از قسم خوردن در فرضی که قسم متوجه او شده باشد اجتناب نماید مسئولیت پرداخت دیه با خود اوست.

در جنایات ارتکابی علیه خود شخص همچون خودزنی یا خودکشی و یا خساراتی که مرتکب به اموال افراد وارد نموده است عاقله مسئولیتی نخواهد داشت. منظور از عاقله پدر و پسر و بستگان ذکور نسبی پدری و یا پدری و مادری هستند که عاقل و بالغ بوده، دارای نسب مشروع بوده و در موعد پرداخت اقساط دیه تمکن مالی داشته باشند.

معمولا در رویه قضایی، اجرای احکام کیفری از اداره ثبت احوال در خصوص شناسایی عاقله مرتکب استعلام نموده و پس از وصول پاسخ استعلام و مشخصات سجلی عاقله مرتکب، از ادارات ثبت اسناد و‌املاک، شهرداری، دارایی، پلیس راهنمایی و رانندگی و … استعلام می شود تا در صورت احراز تمکن مالی از اموال ایشان دیه مورد حکم وصول گردد.

مهدی مظفری اناری- پژوهشگر دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تهران و مسئول کانون تخصصی حقوقی خادمیاری رضوی شهرستان انار