یادداشت/تأکید بر فرهنگ، چرا و با کدام هدف؟

به گزارش انارما، درباره اهمیت و نقش بی‌بدیل فرهنگ در حرکت افراد جامعه به سمت پیشرفت و کمال، کوچکترین تردیدی وجود ندارد؛ درست به همین دلیل است که هیچ دلیل منطقی برای نادیده گرفته‌شدن این عرصه از سوی مسئولان کشور وجود ندارد.

تأکیدات رهبر انقلاب درباره این عرصه و نام‌گذاری امسال تحت‌عنوان سال «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» نشان دهنده عمق استراتژیک عرصه «فرهنگ» است.

در شرایطی که ایران اسلامی در تلاش است تا با بهره گرفتن از همه ظرفیت‌های خویش، تحریم‌های دشمن را بی‌اثر کرده و آثار اقتصادی ناشی از آن را به حداقل برساند، کمتر کسی گمان می‌کرد که عرصه «فرهنگ» در کنار اقتصاد مورد تأکید رهبر انقلاب قرار بگیرد.

اهمیت عرصه فرهنگ عمومی

رهبر انقلاب اسلامی در نوزدهم تیرماه سال 1374، ضمن دیدار با اعضای شورای فرهنگ عمومی استان‌ها فرمودند:

«كنترل فرهنگ عمومى، يك مسأله مهم و جديد است كه شايد اهل فكر و فرهنگ و صاحبنظرانِ مسائل فرهنگى، قبلاً به اين معنا كمتر انديشيده بودند و كمتر توجّه مى‌كردند كه براى هدايت و اداره فرهنگ عمومى در جامعه، يك كار ويژه لازم است. قبلاً فرهنگ عمومى جامعه ما، رها و بسته به اين بود كه كدام صداى قويتر و كدام دستِ چيره‌تر و كدام مهارت و ذوقِ تواناتر در صحنه زندگى مردم حضور يابد و آنها را به سمت اين يا آن پديده و كيفيّت فرهنگى بكشاند. اين‌كه امروز جمعى بنشينند و فكر كنند كه چگونه مى‌شود فرهنگ عمومى جامعه را به شكل و سمت صحيحى سوق داد و پالايش و هدايت كرد، موضوع تازه‌اى است كه مربوط به اين چند سالِ اخير است و ابتدا در «شوراى عالى انقلاب فرهنگى» مطرح شد و اكنون نيز بحمداللَّه، مجموعه‌اى گرد هم آمده‌اند و آن را دنبال مى‌كنند.»(1)

همان‌گونه که در سخنان رهبر معظم انقلاب، حدود 19 سال قبل عنوان شده است، پرداختن به دو موضوع «پالایش» و «هدایت» مقوله فرهنگ عمومی، پدیده‌ایست که تا آن تاریخ، سابقه چندانی در کشور نداشته است. البته درست در همین سخنرانی، رهبر معظم انقلاب به مقولات مهمی همچون «تبادلات میان فرهنگ‌ها» و «تهاجم فرهنگی» اشاره می‌کنند که امروز نیز با توجه به شرایط و اقتضائات موجود، از اهمیتی ویژه برخوردار است.

اینکه در حال حاضر و با گذشت سالیان متمادی از این سخنان، مسئولان اجرایی و برنامه‌ریزان عرصه «فرهنگ»، موفق به مدیریت صحیح این عرصه شده‌اند یا نه، موضوعی مهم است که باید در جای خود مورد توجه قرار گیرد؛ اما با توجه به اینکه سال جدید تحت عنوان سال «اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی» نام‌گذاری شده است، یقیناً اصلی‌ترین بخش از وظایف مسئولان کشور و تمامی فعالان این حوزه، به مقوله «فرهنگ عمومی» جامعه مربوط خواهد شد.

مفهوم پیشرفت فرهنگی، متفاوت از تعریف غربی/ اهمیت سبک زندگی/ وظایف همگانی

رهبر معظم انقلاب در بیست و سوم مهرماه سال 1391 در دیدار جمعی از جوانان استان خراسان شمالی فرمودند: «…پيشرفت هرگز متوقف نخواهد شد. بله، پيشرفت، حركت است، راه است، صيرورت است؛ اما متوقف‌شدنى نيست و همين طور ادامه دارد؛ چون انسان ادامه دارد، چون استعدادهاى بشرى حد يقف ندارد. گفتيم پيشرفت داراى ابعادى است؛ و پيشرفت در مفهوم اسلامى، با پيشرفت يك بُعدى يا دو بُعدى در فرهنگ غربى متفاوت است؛ چند بُعدى است.

  يكى از ابعاد پيشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبك زندگى كردن، رفتار اجتماعى، شيوه‌ى زيستن – اينها عبارةٌ اخراى يكديگر است – اين يك بُعد مهم است؛ اين موضوع را ميخواهيم امروز يك قدرى بحث كنيم. ما اگر از منظر معنويت نگاه كنيم – كه هدف انسان، رستگارى و فلاح و نجاح است – بايد به سبك زندگى اهميت دهيم؛ اگر به معنويت و رستگارى معنوى اعتقادى هم نداشته باشيم، براى زندگى راحت، زندگى برخوردار از امنيت روانى و اخلاقى، باز پرداختن به سبك زندگى مهم است. بنابراين مسئله، مسئله‌ى اساسى و مهمى است. بحث كنيم درباره‌ى اينكه در زمينه‌ى سبك زندگى چه بايد گفت، چه ميتوان گفت. عرض كرديم؛ اين سرآغاز و سرفصل يك بحث است.»(2)

لذا در نخستین قدم باید به‌خاطر داشته باشیم که «برداشت غربی» از مقوله فرهنگ، با حقیقت آنچه ما در «فرهنگ اسلامی» به‌دنبال آن هستیم، بسیار متفاوت است.

پیشرفت فرهنگی در جامعه اسلامی، ابعاد مختلفی را شامل می‌شود؛ ابعادی همچون:

الف- سبک زندگی

ب- رفتار اجتماعی

ج-شیوه زیستن

البته مفاهیم مورد اشاره، موضوعاتی گسترده و همه‌گیر است که نیازمند، «عزم ملی» و «مدیریت جهادی» است تا نهادینه شده و به نتیجه مطلوب برسد.

رهبر انقلاب اسلامی ضمن بیان مواردی درباره تمدن اسلامی، در ادامه سخنان خود، موضوع «بخش نرم‌افزاری تمدن» را مطرح کرده و اشاره می‌کنند که:

«…نخبگان موظفند، حوزه موظف است، دانشگاه موظف است، رسانه‌ها موظفند، تريبون‌دارها موظفند؛ مديران بسيارى از دستگاه‌ها، بخصوص دستگاه‌هائى كه با فرهنگ و تربيت و تعليم سروكار دارند، موظفند؛ كسانى كه براى دانشگاه‌ها يا براى مدارس برنامه‌ريزى آموزشى ميكنند، در اين زمينه موظفند؛ كسانى كه سرفصلهاى آموزشى را براى كتابهاى درسى تعيين ميكنند، موظفند. اينها همه يك وظيفه‌اى است بر دوش همه. بايد ما همگى به خودمان نهيب بزنيم. در اين زمينه بايد كار كنيم، حركت كنيم. بنابراين بايد آسيب‌شناسى كنيم؛ يعنى توجه به آسيبهائى كه در اين زمينه وجود دارد و جستجو از علل اين آسيبها. البته ما اينجا نميخواهيم مسئله را تمام‌شده فرض كنيم؛ فهرستى مطرح ميكنيم:
چرا فرهنگ كار جمعى در جامعه‌ى ما ضعيف است؟ اين يك آسيب است. با اينكه كار جمعى را غربى‌ها به اسم خودشان ثبت كرده‌اند، اما اسلام خيلى قبل از اينها گفته است: «تعاونوا على البرّ و التّقوى»،(سوره مبارکه مائده آیه2) يا: «و اعتصموا بحبل اللّه جميعا»(سوره مبارکه‌آل‌عمران آیه103). يعنى حتّى اعتصام به حبل‌اللّه هم بايد دسته‌جمعى باشد؛ «و لا تفرّقوا».( سوره مبارکه‌آل‌عمران آیه103) چرا در برخى از بخشهاى كشورمان طلاق زياد است؟ چرا در برخى از بخشهاى كشورمان روى آوردن جوانها به مواد مخدر زياد است؟ چرا در روابط همسايگى‌مان رعايتهاى لازم را نميكنيم؟ چرا صله‌ى رحم در بين ما ضعيف است؟ چرا در زمينه‌ى فرهنگ رانندگى در خيابان، ما مردمان منضبطى به طور كامل نيستيم؟ اين آسيب است.»(3)

لذا در جهت بهبود و ارتقاء امر فرهنگ که موجب پیشرفت و ارتقاء تمدن اسلامی خواهد شد، همه افراد دخیل در امر فرهنگ، صاحب مسئولیت هستند.

همچنین موضوعات زیر، مقولاتی‌ست که با هدف بهبود اوضاع فرهنگی جامعه، باید مورد توجه قرار گیرد:

الف- ارتقاء فرهنگ کار جمعی

ب- توجه به تحکیم بنیان خانواده و کاهش طلاق

ج- تلاش برای کاهش مصرف مواد مخدر

د- بهبود فرهنگ در حوزه روابط همسایگی

ه- توجه به موضوع صله رحم

و- تلاش برای بهبود فرهنگ رانندگی (و برخی موارد مشابه دیگر)

فرهنگ و اقتصاد

مواردی همچون «اقتصاد مقاومتی»، «الگوی اقتصاد بومی»، «اقتصاد عدالت‌بنیان»، «اقتصاد بدون نفت»، «اقتصاد مولد و درونزا»، «جهاد اقتصادی»، «مدیریت مصرف»، «حمایت از تولیدات داخلی»، «مصرف تولیدات داخلی»، «استقلال اقتصادی» و «مدیریت واردات» از جمله موارد پرشماریست که همواره مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته و از سوی ایشان مورد تأکید بوده است.(4)

در این میان به موارد زیر در سخنان رهبر انقلاب توجه و اشاره مستقیم شده است(5)؛ تا جایی که می‌توان آنها را اولویت‌های اصلی کار دولت یازدهم در عرصه فرهنگ دانست:

الف- تكمیل واجرای طرح مهندسی فرهنگی و پیوست‌های فرهنگی

ب- بهبود فرهگ کار

ج- بهبود فرهنگ مصرف

د- تقویت فرهنگ قرآنی

ه- افزایش سرانه مطالعه و تیراژ كتاب

و- مقابله با اباحیگری و بی‌بندوباری اخلاقی

آنچه مسلم است، نهادینه کردن این موضوعات در لایه‌های گوناگون جامعه، نیازمند نگاه صحیح در زمینه فرهنگ و تجمیع «عزم‌ملی» با «مدیریت جهادی» است.

حال با عنایت به فشارهای همه‌جانبه دشمنان ایران اسلامی در زمینه اقتصاد، توجه به امر فرهنگ با هدف بهبود تفکرات و برنامه‌های اقتصادی، امری به‌شدت لازم محسوب می‌شود که غفلت از آن می‌تواند عواقب ناگوار بسیاری به‌همراه داشته باشد.

 منبع:فرهنگ